FASLLI HALITI : Faslli Haliti / nga libri "Erdhi"

Friday, January 2, 2015

Faslli Haliti / nga libri "Erdhi"

Faslli Haliti

Cikel poetik nga libri "Erdhi"

Mekati i pranveres

Pranvere sykalter,
Pranvere me faqe te blerta
Qe zgjon nga gjumi letargjik
Barin
Sythet
Gjethet
Lulet
Blerimin.
Pranver, ti s’haroon asnje vit
Te zgjosh nga gjumi letargjik

Edhe neperkat, gjarperinjte…

Mosmirenjohje

Gjithe
Peshat e renda,
Peshat vigane,
Peshat sa nje mal Tomori
Sa nje mal Korabi,
Me leven time i ke ngritur,
Me leven time vazhdoni t’i ngrini.
Edhe neser
Me leven time
Te gjitha llojet e peshave
Do te vazhdosh t’i çoni perpjete.
Po si s’me thate nje here te vetme,
Te faleminderit!
Arkimed…!

Te dashurat e mia

Sot
Lexova
Dhe rilexova Homerin
(Iliaden, Odisene)
Koka m’u mbush me imazhe heronjsh
Greko-trojane,
Fytyra,
Gjoksi
M’u cirkos
Me gjak trojanesh, akejsh,
Zjarri i Trojes me percelloi syte,
Helena
Gati me divorcoi me gruan,
Penelopa ra ne dashuri me mua…
Odise dinaku
Odise rivali
Me ngriti
Nje kurth te drunjte,
Nje kurth dinak kali,
Akili
Me thirri ne duel,
(Me mori per Hektorin),
Çirçja
Me kerkoi nje puthje,
Kasandra me tha:
Mos!
Parashikoi kthimin tim ne derr.
Dhe une s’e putha magjistricen
I besova zonjushe Kasandres menjehere.
Shpetova…
S’u tregova diffident si trojanet
Qe s’i besuan per Kalin e drunjte
Per kalin enigma dhe kurth
Si Agamemnoni
S’u tregova mosbesues
Per kurthin vrases
Te gruas kuçke,
Perendeshe
Aferdita
Me beri Parid,
Edhe Helena,
Edhe Penelopa
Me dashuruan me shpirt,
Edhe pse une s’mesova qe s’mesova
Te dashuroja greqisht…

Permbytja

Zoti
Pergatiti
Permbytjen apokaliptike,
Noe ndertoi arken
Strehoi ne arke çiftet “elite”.

Bota
Ishte prishur,
Duhej pastruar,
Duhej shfarosur fara e korruptuar.

U mbyten njerezit,
Kafshet.
U permbyt bota dyzet dite.
Por lulezuan peshkaqenet…
Festuan
Gjarperinjte.

Dhe bota mbeti siç ish…

Krijimet me lart jane shkeputur nga libri me poezi -Erdhi.

No comments:

FASLLI HALITI

Faslli Haliti ka lindur në Lushnjë, më 5 dhjetor 1935. Ka mbaruar Liceun Artistik për pikturë. Është diplomuar për gjuhë dhe letërsi shqipe në Universitetin e Tiranës. Ka punuar mësues vizatimi dhe letërsie në Lushnjë 1961-1973. Nga viti 1973 - 1983, për gabime ideore në krijimtari dhe veçanërisht në poemën Dielli dhe rrëkerat, ka punuar si kooperativist i thjeshtë në një kooperativë bujqësore të rrethit Lushnjë e në Komunale. Gjatë gjithë kësaj periudhe konvaleshence ideologjike iu hoq e drejta e botimit. Gjatë viteve 1998-2001 ka qenë deputet në Kuvendin e Shqipërisë. Që nga viti 1969 është anëtar i LSHASH. Është nderuar me çmime kombëtare e ndëkombëtare. Është përfshirë në disa antologji në gjuhë të huaja si italisht, anglisht, gjermanisht, greqisht. Është dekoruar me Urdhërin Naim Frashëri të klasit III, të klasit I si dhe me Urdhërin “Naim Frashëri” i Artë. Është Qytetar Nderi i qytetit të Lushnjës. Është Nderi i Qarkut.

Si është dënuar dy herë poeti Faslli Haliti, njëherë në regjimin komunist njëherë në demokraci

ERA QË ZBULOI KOBUREN

Dielli i Partisë ndriçon dhe rrëkerat e tiranisë vazhdojnë

Mё 16 dhjetor 1972, u botua në gazetën «Zëri i Rinisë” poema “Dielli dhe rrëkerat” e poetit Faslli Haliti, për të cilën autori u dënua nga diktatura me 10 vjet punë të detyruar: 4 vjet në kooperativё bujqësore dhe 6 vjet në Komunale, duke iu hequr njëkohësisht edhe e drejta e botimit.
Po japim pёr botim “kritikёn e gjimnazistёve” tё Lushnjёs, botuar mё 25 janar 1973, nё gazetën “Shkёndija”, organ i KP tё rrethit; një shkrim të U. Malit, botuar në vitin 1974, në revistën tremujore “Koha e jonë” që dilte në Paris, si edhe disa vlerësime kundër e pro tё disa shkrimtarёve dhe kritikёve, pёr poemën “Dielli dhe rrëkerat si dhe pёr poemat e botuara vitet e fundit nga poetit Faslli Haliti, pёr tё treguar vazhdimёsinё e inkonformizmit tё krijimtarisё sё poeti qё s’ka “ zёnё ende mend”.
Pёr efekt vendi, poemën “Dielli dhe rrëkerat, nuk po e botojmë, por kush ёshtё i interesuar, mund ta gjejё atё tё botuar nё librat poetikё: S’di tё hesht, Kaq, Kujt t’i beso.j...

Poeti i Fatbardh Rustemi:
Njё nga poetёt e rinj që mbrojti me guxim, me argumente e profesionalizëm në ato vite poemën «Dielli dhe rrëkerat» dhe që i shkroi letër Enver Hoxhës se dënimi i poetit Faslli Haliti nga Komiteti i Partisë, Lushnjё, posaçërisht nga Sekretari i Parë, Rrapi Gjermeni, jo vetëm ishte krejtësisht i padrejtë, por dhe kriminal, edhe sot pas 36 vitesh nga botimi i poemës, Fatbardh Rustemi, shkrimtar i njohur tashmё, autor dramash, komedish, romanesh e publicist, shprehet me bindje të palëkundur pёr poemën, si atёherё nё rini, se:
Poema “Dielli dhe rrëkerat shprehte një pakënaqësi të kudondodhur, por e artikuluar poetikisht në këtë poemë, ajo mori deri përmasat e një proteste. Kjo bëri që nomenklatura të tregohej shumë e ndjeshme ndaj saj duke i bërë një akuzë tepër të rëndë për kohën duke u shprehur hapur se në poemë bëhej thirrje që të goditej Pushteti Popullor me gurë, po të mungonin armët. Pra, kemi të bëjmë me një dëshmi të rrallë, ku publikisht, denoncohet rreziku serioz që i vinte shtetit prej letërsisë.
Dhe si hakmarrje ndaj saj Pushteti me levat e « e veta, bëri gjithçka për të zbutur poetin deri në atë farë feje sa të priste ndonjë elozh të radhës prej tij, por misioni i poemës u krye për derisa ajo u bë shprehëse e një pakënaqësie që në jetën e përditshme mërmëritej prej kohësh. E parë nga e tanishmja, pavarësisht për zgjyrën e terminologjisë, në thelb, poema dëshmon një guxim të lartë qytetar që kërkon një vlerësim të merituar.
Ia vlen të kujtohet që kjo frymë proteste nuk ishte vetëm te poema Dielli dhe rrëkerat, por ajo u parapri dhe u shoqërua me një sërë poezish si Njeriu me kobure, Djali i sekretarit, Çifligu, Unë dhe burokracia, Trembje, Zhurma, Dobësi, Thyrje, Edipi etj..., të cilat dëshmonin, për një predispozitë, bindje të autorit dhe jo një shkarjen të rastit të tij.

Studiuesi dhe publicisti Mёrgim Korça:
Poema, «Ku, ku» duhet botuar në mijëra faqe vëllimesh ! Me se tjetër e shoqëruar ? Me asgjë ! Vetëm ata vargje ... të përsëritur pa pushuar që frekuenca e tyre duke u rritur e zmadhuar në progresion gjeometrik ta shurdhojë njerëzinë e çmendur ! (Gazeta Drita, 20 korrik 2008)

Shkrimtari Roland Gjoza:
Po ajo qyqekama ( Ku ku ), për atë që po ndodh sot atje, për ata horra që na nxinë faqen, një poemë që më tronditi fund e majë, ajo sikur është shkruar me alfabetin e zi të ulurimës. Sa kohë duhet ende për të ndierë njëfarë normaliteti e për të mos thënë më se paskemi qenë të mallkuar?
( Gazeta Agon, 12 shtator 2008)

Shkrimtari, Kujtim Dashi:
Poema"Dielli dhe rrёkerat" ishte njё kulm i prirjes tepёr spiktatёse tё poetit F. Haliti, pёr tё stigmatizuar padrejtёsitё e shoqёrisё shqiptare tё kohёs qё kishin zёnё tё mahiseshin. Si e tillё ajo ёshtё pararendëse e poemës Pashallarёt e kuq tё Kadaresё e cila u jetesua si jehone e guximit dhe kurajës sё poetit tё madh sesa si poemё, si njё vepёr arti e pabotuar, ndёrsa Delli dhe rrёkerat u botua me mijёra kopje, u kopjua me dorё dhe shkoi te lexuesi i cili e mirëpriti dhe autori pёsoi atё qё tashmё dihet: persejkucionin. Pra, nga njera anё Faslli Haliti, nisi kalvarin, por nga ana tjetёr , ai fitoi mё shumё simpatizantё, adhurues, talente tё reja, ndjekёs tё antikonformizmit demokratik tё poezisё sё tij, plot kumte e mesazhe; fitoi miq tё shumtё, kudo nё Shqipёri e mё gjёrё, siç ёshtё rasti i U.Mali nё Francё, qё shkroi nё 1974, pёr poemën Dielli dhe rrёkerat dhe nё mbrojtje tё auotorit tё saj si dhe pёr poezitë Djali i sekretarit, Çifliku dhe i botoi ato nё revistën Koha e jonё, nё Paris; siç ёshtё rasti tjetёr i Erenest Koliqit qё botoi poezinë Njeriu me kobure nё revistën Shejzat

1. ''DIELLI, DHE NJË POEMË QË SPEKULLON ME TE''

-Shënime kritike nga dhjetë gjimnazistë - gazeta ''Shkëndija'' 25 janar 1973 :

Nuk na e priste mendja se Faslli Haliti do të shkruante një poemë të tillë si “Dielli dhe rrëkerat”. Ajo është frut i një çoroditje politike e ideologjike dhe na jep një pasqyrë në themel të shtrembër të realitetit tonë, të natyrës së pushtetit popullor dhe të marrëdhënieve të partisë me popullin. Ky karakter i shtrembër ideologjikisht nis që me vargjet e para të poemës, në të cilat thuhet:
“Ndërsa çatia e atdheut tim është e kaltër, optimiste.
Çatia e shtëpisë time është qaramane”.
Ç’kuptim kanë këto vargje? A nuk është “çatia e atdheut” vetë çatia e popullit? Dhe, po ta zhveshim mendimin prej figurës, a nuk ndërtohet socializmi në Shqipëri nga populli e për popullin, a nuk është qielli ynë “i kaltër dhe optimist” për të gjithë ata që luftojnë e punojnë me popullin e për popullin? Vështrimi i F. Halitit në këtë poemë është errësuar dhe kërkon (bile jep edhe “urdhër”) që edhe në të tjerët të shikojmë një tabllo të errët dhe t’i bëheshin shokë në pikëpamjet që ai shpreh në këtë poemë. Ai mendon se nga tavani (i kujt: i vetë poetit apo nga tavani i popullit?) “lot gjerbësh rrjedhin vu, vu… nat’ e ditë, rrjedhin me të madhe”. Sipas poemës të gjithë qenkan keq dhe njerëzit e pushtetit flekan gjumë të rehatshëm, iu mbyllkan dyert e zyrave punëtorëve, shtrëngokan buzët, strehokan “soj e sorollopin” e tyre dhe paskan degjeneruar deri në atë shkallë sa për “një cigare filtër, një rekomandim” u venë përpara të njohurve “një apartament”. Nga e gjithë poema del se pushteti ynë qënka burokratizuar deri sa nuk mban më, se askush nuk i qan hallet e popullit, se punëtorët duhet ta rregullojnë vetë strehën e tyre dhe në poemë u jepet “urdhër” atyre që t’u thyejnë “dhëmballët burokracisë” dhe po u munguan gurët të shkulin dhëmbët e nëpunsave. Si t’i marrim të gjitha këto, si vargje figurash të bujëshme, apo si pikëpamje të gabuara për realitetin tonë revolucionar? Jo, ato nuk tingëllojnë aspak drejtë në luftën kundër burokratizmit, flamurin e sëcilës e mban kurdoherë partia, por gumëzhijnë për anarshi dhe rebelizëm.
Që të kthehemi prap tek figurat artistike, në poemë si përfaqësues të vetëm të pushtetit dalin shoku Koli dhe shoku Lili, të cilët sikurse “uni i poetit” nuk mund të mos jenë përgjithësime artistike dhe këto përgjithësime janë negative. Në poemë, për realitetin konkret për të cilin flitet, autori nuk na jep asnjë të drejtë të mendojmë se ata janë “tipa të rastit” dhe as përjashtime nga gjëndja e përgjithëshme, prandaj edhe mendon, se “shkretëtira e kontradiktës” nuk mund të zgjidhet as me shokun Lili, as me shokun Koli. Pa shihni se ç’rrugë propozohet?! Duke u nisur prej aksioneve revolucionare për ndërtimin e banesave me kontribut vullnetar, autori i poemës, duke injoruar të vërtetën, mendon këtu se asgjë nuk është bërë për punëtorët, se atyre u është përvetësuar djersa. A nuk është shpifje me qitje të largët kjo? A nuk kalohet prej luftës kundër burokratizmit nga pozitat e partisë në pozitat e kundërvënies ndaj pushtetit popullor? Fundi i poemës tingëllon pikërisht kështu.
Madhështia dhe forca e partisë sonë është se ajo ka farkëtuar një unitet të çeliktë me popullin. Në Shqipëri nuk ekziston një parti që rri e numuron gjerbat, që trishtohet në mënyrë sentimentale për hallet e njerëzve dhe që rri pa gjumë prej “melodisë diletante të pikave, po një parti luftëtare që udhëheq popullin në revolucion dhe është kurdoherë në veprim për të mirën e masave punon jëse. Çdo gjë tek ne është vepër e partisë, e shokut Enver dhe e gjithë popullit. Partia realizon çdo ditë dhe kudo demokracinë socialiste dhe drejtësinë për popullin, duke qëndruar pranë tij, duke qarë hallet me të, duke e bërë atë të ndërgjegjshëm. Përballë kësaj të vërtete të madhe autori ka mbyllur sytë dhe ka krijuar në poemë një përfytyrim subjektivist krejt të dyshimtë mbi marrëdhëniet parti-popull-pushtet, duke u orvatur të krijojë të çara për të futur kontrabandë pikpamje anarshiste mikroborgjeze. Sipas poemës askush nuk bën gjë, kështu që i mbetet “unit të poetit” të japë “urdhërin”: “Thyejani dhëmbët burokracisë!” Ky është një shtrembërim flagrant i së vërtetës, që e ka burimin në mentalitetin e vjetër e tërë të çara të autorit, që ose shitet shumë “naiv” në politikë, ose është prej atyre që shfrytëzon situatat revolucionare për të nxjerrë në shesh kundërshtimet e tij prej mikroborgjezi. Pra, ndërsa “fle shoku Lili… fle shoku Koli”… në këtë situatë (autori është kontradiktor, në gjithë këtë konfuzion ideologjik, poema nuk di cilës shpifje t’i hapë portën më parë) shoku Lili dhe shoku Koli prashitin si të duan dhe “qindra këkesat” e punëtorëve “thyejnë kokat” se “nuk hyjnë dot” në zyrat e tyre.
A është kjo e vërteta e jetës sonë socialiste? A mund të shkruhet kështu për partinë dhe klasën tonë punëtore? A kemi nevojë ne për një poezi që të na gënjejë me lajka për partinë, që të shikojmë me dyshim realitetin dhe të na bëjë thirrje të ngrihemi kundër tij? Jo, për një poezi të tillë nuk kemi nevojë. Ne e hedhim poshtë atë me përbuzje dhe jemi të bindur se vjersha të kësaj natyre, të servirura me çfardo dredhirash e marifetesh stilistike, kurrë nuk do të mund të spekullojnë dhe ta errësojnë diellin e jetës sonë.
Poema “Dielli dhe rrëkerat” botuar në gazetën “Zëri i Rinisë” të datës 16 dhjetor 1972, na kujtoi se ky konfuzion ideologjik ka pasë nxjerrë kokë edhe në krijime të mëparshme të F. Halitit, me të cilat ne nuk kemi qënë dakord. Mjaft vjersha të tij ideologjikisht të gabuara apo gjysëm formaliste që lexonin nëpër faqet e organeve letrare (duke u çuditur si botoheshin) ne na revoltonin. Prandaj për këtë poemën e fundit, është kjo arësyeja që menduam se do të gabonim sikur të heshtnim më gjatë.
Sa për mendimin që është hedhur se F. Haliti në poezitë e tij shquhet për prirjen që shkrin në një të vetme personalen me shoqëroren, do të mjaftonte dhe një ballafaqim fare i shpejtë i egocentrizmit dominues në krijimtarinë e tij me faktet nga çështjet e tij personale, për të hedhur poshtë këtë “prirjen e shkrirjes”. Përkundrazi, ai, me personalen i kundërvihet shoqërores dhe pikërisht këndej fillon çoroditja, duke i vënë së përgjithshmes revolucionare vulën e personales mikroborgjeze. Për këtë le të marrim rastin e poemës që po diskutojmë.
Ne të gjithë e dijmë që F. Haliti ka trashëguar prej paraardhësve të tij një shtëpi të vjetër të madhe në qendër të Lushnjës, të cilën deri para pak kohe dhe për disa vjet rrjesht nuk ka dashur ta këmbeje me apartament modern. Siç tregojnë faktet, këtë nuk e ka bërë “për sentimentalizëm”. Se “as babai, as mamaja nuk ishin sentimentalë”, po për t’ia shitur pushtetit popullor me pare “mallin e trashëguar” Ai pengoi për dy vjet e sa rrjesht ngritjen e një pallati të ri në vënd të karakatinës së tij përballë kinoteatrit që po përfundon në qendër të qytetit. Nuk u tund e nuk pranoi asnjë lloj strehimi për derisa futi në xhep shumën e parave me të cilën u vlerësua shtëpia e tij. Jo vetëm kaq, por kundërshtimet e tij arritën deri aty sa të pretendonte t’i jepej një vilë më vehte. Më në fund mezi pranoi të marrë një apartament. Prandaj nëqoftëse pikënisja personale e poemës është kjo histori prej xhambazësh, atëhere ne do të thoshnim se jo vetëm që nuk ka asgjë nga “shkrirja e personales me shoqëroren”, por këtu shtrembërohet e vërteta, dhe autori bën gabim kur e vë vehten në një radhë me traktoristin “që zbukuron fushat me traktorin e tij”, me elektriçistin “që elektrifikoi disa fshatra”, dhe me muratorin që “ka zbukuruar qytetin me pallate”, se punëtorët as mendojnë as veprojnë si F. Haliti dhe, qoftë edhe si personazhe, u vjen turp të vihen në shërbim të egoizmit mikroborgjez, që shprehet në poemën “Dielli dhe rrëkerat” duke e analizuar atë qoftë në planin e karakterit përgjithësues të figurës artistike dhe të “unit të poetit”, qoftë në planin e thjeshtë personales.
Pa u çliruar sa s’është vonë nga individualizmi mikroborgjez F. Haliti nuk mund të na japë poezi të shëndosha të realizmit socialist, por përkundrazi ashtu siç vihet re nga ecuria e krijimtarisë së tij, ai ka rrezik të thellohet në çoroditjen ideologjike dhe atëhere do të jetë tepër vonë.

NGA SUEDIA

Sa më gëzon fakti se poeti Faslli Haliti ka fituar vëmendje në këtë Forum! Jam suedez, po merrem me kulturën shqipe që nga viti 1969. Nga Shqipëria më dërguan mjaft botime të ndryshe në atë kohë. Filloi fushata kundër intelektualëve, gjoja për arsye të "ndikimeve të huaja", në janar të vitit 1973. Si objekt sulmi në revistën "Nëntori" u zgjodh sidomos poezia e Faslli Halitit "Dielli dhe rrëkërat". Për fat e kisha ruajtur në origjinal, në gazetën "Zëri i Rinisë" në nëntor 1972. E lexova, sa mirë kishte shkruar, ai kishte frymën e vërtetë proletare (fryma që nuk kishte aspak PPSH!), ai me ironi thërese sulmoi burokracinë, nepotizmin, dhe mungesën e masave kundër abuzimeve nga ana e Partisë dhe "diktaturës së proletariatit." I dërgova një përshëndetje shkrimtarit, përmes Lidhjes së Shkrimtarëve... por Faslliu atëherë ishte dërguar për "riedukim" si punëtor, dhe rezultati i "rebelizmit" tim të butë nga Suedia e qetë ishte se më futën për disa vite "në frigorifer"! Poezinë e tij e përktheva suedisht, nuk e kam botuar por në një mbledhje ku do të ishim takuar me Ismail Kadrenë, i cili nuk erdhi, sigurisht për arsye politike, si sfidë ndaj politikës antikulturore të regjimit të Enverit recitova këtë poezi "Dielli dhe rrëkërat"... Të gjithë u kënaqen, sepse ishte jo vetëm poezi të mirë por edhe me frymë përparimtare... Por myku komunist e mbuloj për shumë vite në vazhdim....
Dua të përgëzoj sidomos z. Rezart Palluqi për tekstin e tij. Tani do të rifilloj të lexoj me më shumë vëmendje poezitë e Faslli Halitit. Përvec Poezivë të tij të zgjedhura kam edhe vëllimin "Cartje." Më trishon vetëm fakti se asnjëherë nuk kam pasur kontakt drejtpërdrejt me këtë poet të bekuar...
Me përshëndetje nga miku i shqiptarëve në Suedi.

Ullmar Qvick

Friday, January 2, 2015

Faslli Haliti / nga libri "Erdhi"

No comments:

Post a Comment